کد مطلب:50450 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:259
«دعه یا عمار، فانه لم یاخذ من الدین الا ما قاربه من الدنیا و علی عمد لبس علی نفسه، لیجعل الشبهات عاذر لسقاطته.»[3] . عمار! او را واگذار، چه او چیزی از دین برنگرفته جز آنچه آدمی را به دنیا نزدیك كردن تواند و به عمد خود را به شبهه ها در افكنده تا آن را عذر خواه خطاهای خود گرداند. انسان اگر خود خواهان هدایت نشود، اصرار و اجبار كارساز نخواهد بود. اگر مبنای تربیت بر تهدید و تحمیل و بر اكراه و اجبار قرار گیرد، این امكان هست كه انسانها به ظاهر از سر ترس و زبونی، یا از سر حرص و آزمندی به اموری تن دهند و به ریا و نفاق كشیده شوند و این امر خود مانعی سخت در تربیت حقیقی است. امیرمومنان علی (ع) بشدت از این امور بیزار بود و اجازه نمی داد كه براساس تربیتی تحمیلی بذرهای ناپاكی در دل مردمان كاشته شود و زمینه ی تربیت فطری آسیب ببیند. امام (ع) تلاش می كرد كه [صفحه 62] افراد را از غفلت بیرون آورد و مانع میان آنان و تربیت فطری را مشخص سازد و میل اتصاف به كمالات حقیقی را در آنان برانگیزد و آنان را همراه كاروان كمال نماید. آن حضرت می فرمود: «بینكم و بین الموعظه حجاب من الغره.»[4] . میان شما و موعظت پرده ای است از غفلت. انسان خود باید بخواهد، تا بشود او را از غفلت به در آورد و اگر كسی خود را به غفلت بزند، كسی نمی تواند او را هدایت نماید. هنر مربی این است كه بتواند میل به اصلاح و تربیت را در متربی ایجاد كند و راه را به او بنمایاند تا او خود در راه تربیت گام زند. امیرمومنان علی (ع) چنین می فرماید: «الا حر یدع هذه اللماظه لاهلها. انه لیس لانفسكم ثمن الا الجنه، فلا تبیعوها الا بها.»[5] . آیا آزاده ای نیست كه این خرده طعام مانده در كام (دنیا) را بیفكند و برای آنان كه در خورش هستند نهد. جانهای شما را بهایی نیست جز بهشت جاودان، پس مفروشیدش جز بدان. امیرمومنان علی (ع) مردمان را به آزادگی و رهایی از دامهای دنیای نكوهیده فرامی خواند. تا در انسان حریت پیدا نشود، تربیت حقیقی و فرهنگ بزرگواری و ارجمندی كه اساس تربیت آدمی است، ظهور نمی كند. امام علی (ع) مردمان را به آزادگی دعوت می نماید تا بستر تربیت فطری فراهم شود و برای انگیزش آنان، ارزش ایشان را یادآور می شود تا انسانها بدانند چه ارزشی دارند و نباید استعدادهای گرانقدر خود را به تباهی بكشانند. دنیای نكوهیده سبب فریب می شود و آدمی خود را اسیر آن می سازد و از حركت به سوی مقصدی كه برای آن آفریده شده است بازمی ماند. همتی باید تا خود را آزاد نماید و در بستر حریت ارزشهای خود را جلوه دهد. امیرمومنان علی (ع) آدمیان را ترغیب می نماید كه جانهای شما را بهایی جز بهشت نیست، خود را به كمتر از آن مفروشید، قدر خود را بدانید و ارزشهای خود را بشناسید. امیر بیان، علی (ع) در این باره چنین سخن رانده است: [صفحه 63] «العالم من عرف قدره و كفی بالمرء جهلا الا یعرف قدره.»[6] . دانا كسی است كه قدر خود را بشناسد و در نادانی انسان همین بس كه قدر خویش را نشناسد. آدمی قیمت خود را نمی داند و از این رو خود را به كمترین بها و در برابر بی ارزش ترین چیزها (دنیا) می فروشد. صد هزاران فضل داند از علوم داند او خاصیت هر جوهری كه همی دانم یجوز و لا یجوز این روا و آن ناروا دانی و لیك قیمت هر كاله می دانی كه چیست اگر انسان به خود و ارزشهای خود توجه نماید، استعدادهای خود را معطل نمی گذارد و در راه رفع مانع اصلی كمال خود گام برمی دارد. هنر تربیت این است كه میل به آزادی از اسارت در حصار طبیعت آدمی در انسان انگیخته شود و شوق رفتن به سوی حقیقت آدمی در وی شعله ور گردد، اینكه انسان از اقدام نمودن در این جهت هراس نكند و خود برای تربیت خویش فعال شود و بر گرایشهای پست درونی خویش غلبه نماید. پیشوای آزادگان، علی (ع) فرموده است: «افضل الاعمال ما اكرهت نفسك علیه.»[8] . برترین كارها آن است كه در عین عدم تمایل (نفس) خویشتن را بر آن واداری. طبع خودخواه و عافیت طلب آدمی تمایلی به آزاد شدن از اسارت و شكستن حصارها ندارد. لازم است میل به كندن و رفتن و به كمال رسیدن در آدمی انگیخته شود. امام علی (ع) در این جهت همگان را مخاطب خود قرار داده و چنین فرموده است: «انی احذركم و نفسی، هذه المنزله. فلینتفع امرو بنفسه. فانما البصیر من سمع فتفكر و نظر فابصر و انتفع بالعبر، ثم سلك جددا واضحا یتجنب فیه الصرعه فی [صفحه 64] المهاوی و الضلال فی المغاوی و لا یعین علی نفسه الغواه بتعسف فی حق، او تحریف فی نطق، او تخوف من صدق. فافق ایها السامع من سكرتك و استیقظ من غفلتك و اختصر من عجلتك و انعم الفكر فیما جاءك علی لسان النبی الامی- صلی الله علیه و آله و سلم- مما لابد منه و لا محیص عنه و خالف من خالف ذلك الی غیره، ودعه و ما رضی لنفسه، وضع فخرك و اخلط كبرك و اذكر قبرك فان علیه ممرك و كما تدین تدان و كما تزرع تحصد و ما قدمت الیوم تقدم علیه غدا، فامهد لقدمك و قدم لیومك. فالحذر الحذر ایها المستمع! و الجد الجد ایها الغافل!.»[9] . (من از این غفلت نگرانم) و شما و خود را از آن می ترسانم. هر كسی باید از (كار) خود سود ببرد، كه بینا كسی است كه شنید و اندیشید و دید و به دل بینا گردید و از آنچه مایه ی عبرت است سود گزید، سپس راهی روشن را سپرد و از افتادن در پرتگاهها و گم شدن در كوره راهها دوری كرد، (و بكوشید تا جانب عدالت را نگه دارد) و برای گمراهان جای اعتراض نگذارد، با ستم نمودن و در راه حق سختگیری كردن، یا معنی سخنی را دگرگون ساختن، یا از سخن راست گفتن ترسیدن. پس ای شنونده، از پس مستی هشیار باش و از خواب غفلت بیدار باش و اندكی بكاه از شتاب خویش و بدانچه از زبان پیامبر امی (ص) به تو رسیده نیك بیندیش! آنچه را كه شنیدنش باید و تركش نشاید. آن كس را كه جز این گفت و سخن دیگری را شنفت، رها كن با آنچه برای خود پذیرفت. ناز خود بنه و بزرگی فروختن بگذار و گور خویش به یاد آر! كه گذرگاه تو بر آن است و هر چه كنی بر تو تاوان است و آنچه كشتی، درو نمایی و آنچه امروز فرستی، فردا بر آن درآیی. پس جای درآمدنت را بگستران! و برگ آن را از پیش روانه گردان. پس ای شنونده پرهیز! پرهیز! و ای بیخبر، برخیز! برخیز!
در دیدگاه امیرمومنان علی (ع) مبنای تربیت آدمی، انگیختن او و همراه نمودن وی است و نه بی انگیزه ساختن و منافق نمودن او. مبنای تبلیغ، ترغیب است و اساس رسالت تربیتی مصلحان حقیقی ابلاغ است، نه اجبار. علی (ع) تربیت را بر این مبنا ترسیم نموده و بدین راه و رسم فراخوانده است. انسان خود باید بخواهد كه بندهای اسارت از او گشوده شود وگرنه كسی نمی تواند انسانی را كه نمی خواهد پذیرای هدایت شود، به راه هدایت بكشاند. پیشوای آزادگان شنید كه عمار بن یاسر[1] در تلاش برای هدایت مغیره ابن شعبه[2] است، پس بدو فرمود:
جان خود را می داند آن ظلوم
در بیان جوهر خود چون خری
خود ندانی تو یجوزی یا عجوز
تو روا یا ناروایی بین تو نیك
قیمت خود را ندانی، احمقیست[7] .
صفحه 62، 63، 64.